“Mỹ thuật ứng dụng” hay “Mỹ thuật công nghiệp” hay “Tạo dáng Công nghiệp” đều được bắt nguồn từ “Design”. Thuật ngữ quốc tế vào Việt Nam từ những thập kỷ 70 của thế kỷ XX, được tiếp cận với nền Design của Cộng hòa dân chủ Đức và Liên Xô cũ
“Mỹ thuật ứng dụng” (MTƯD) là một lĩnh vực thuộc phạm vi Nghệ thuật - Kinh tế - Kỹ thuật
Nghệ thuật trong cuộc sống thời đại ngày nay và mãi mãi sau này không chỉ bao gồm những nhân tố vật chất mà còn chứa đụng những giá trị tinh thần ngày càng phong phú hơn, ngày càng tốt đẹp hơn.
Kinh tế nó có tác dụng rất lớn trong việc thúc đẩy thương mại và tăng trưởng kinh tế.
Kỹ thuật có mối quan hệ chặt chẽ với khoa học công nghệ, càng ngày càng đòi hỏi cao bắt kịp với thời đại của khoa học và công nghệ (Kỹ thuật- Khoa học - công nghệ không tách rời).
Xã hội của con người từ xa xưa trong đời sống luôn được bao chùm bởi “Mỹ thuật ứng dụng”, con người nhìn thấy và cảm nhận mọi thứ tạo ra xung quanh cuộc sống được hiển thị bởi các ngành thiết kế:
Thiết kế Nội thất (Interior design) cần đáp ứng được yếu tố sinh hoạt giao tiếp, ứng xử mọi hoạt động của con người bên trong nhà (không gian bên trong)
Thiết kế Kiến trúc (Architech design) cần đáp ứng được yếu tố thiên nhiên con người và quy hoạch thành phố
..........
MTƯD là một trong những ngành nghề quan trọng góp phần vào sự nghiệp phát triển của đất nước và rất cần thiết để góp phần trang bị một cách cơ bản, toàn diện cho con người. Xã hội sống, tồn tại và phát triển tốt chính là nhờ ngành Giáo dục, một ngành quan trọng, mũi nhọn nhất trong đời sống xã hội, Vai trò MTƯD là: Thiết kế kiểu dáng sản phẩm - thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế hàng hóa - tạo dựng nền văn hóa thẩm mỹ và nhận thức xã hội - tạo dựng bản sắc thương hiệu dân tộc
Vì vậy vai trò đào tạo ngành MTƯD là hết sức quan trọng, tình hình này đặt trước mắt nhiệm vụ vô cùng cấp thiết khi đất nước đang đổi mới hội nhập quốc tế. Đất nước đang đòi hỏi chúng ta phải chứng tỏ tài năng, tâm huyết của người nghệ sỹ, nghệ nhân, của nhà khoa học - cả dân tộc đang đòi hỏi những sản phẩm thiết kế MTƯD thể hiện đầy đủ cả trình độ tư tưởng, ý thức thẩm mỹ, giá trị nghệ thuật, có như vậy bộ mặt của xã hội được nhìn nhận và đánh giá tốt qua từng thời kỳ lịch sử. Sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật hiện đại cũng góp phần thúc đẩy tương hỗ cho sự sáng tạo MTƯD
Việc định hướng đào tạo nguồn nhân lực MTƯD phải xuất phát từ những phân tích khoa học về xu thế phát triển kinh tế - xã hội và khoa học - công nghệ nói chung cũng như về sự phát triển của MTƯD nói riêng.
Hoạt động của MTƯD nói chung là một quá trình thể hiện sự kết hợp thống nhất và hài hòa các kiến thức kinh tế - xã hội - khoa học - kỹ thuật - văn hóa - nghệ thuật và tổ chức - quản lý. Người làm MTƯD phải hình dung được những ảnh hưởng về kinh tế - chính trị - xã hội và văn hóa của những quyết định và sản phẩm của mình. Ngoài các cộng tác viên quen thuộc như các kỹ sư, các chuyên gia công nghệ, các nhà kinh tế, quản lý, các nghệ sĩ tạo hình, ngày nay MTƯD còn có quan hệ chặt chẽ với các chuyên gia xã hội học, tâm lý xã hội, văn hóa, tin học, bảo vệ môi trường v.v.
Sản phẩm MTƯD được tạo nên và tồn tại trong thời gian dài. Thiết kế là yếu tố quyết định kiểu dáng của sản phẩm. Không những thế nó còn có tầm quan trọng trong chính sách thương mại, đóng vai trò quyết định sự lớn mạnh của công ty. Vì vậy sự khác biệt duy nhất của sản phẩm trong cạnh tranh được nhờ vào hoạt động của MTƯD .Vì vậy người làm MTƯD phải biết phân tích, dự đoán xu thế phát triển để tổng hợp và đưa ra các giải pháp đáp ứng yêu cầu phát triển. Điều đó đòi hỏi trình độ kiến thức của những người làm MTƯD phải đi trước một bước, phải đón trước sự phát triển của xã hội.
Như vậy, mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực MTƯD là đào tạo con người có kiến thức và kỹ năng cao, có đạo đức, có kỷ luật, có trách nhiệm, có tư duy năng động, khả năng làm việc độc lập, có tinh thần hợp tác và khả năng tổ chức lao động hợp tác, có thói quen tự học, tự nâng cao trình độ để có thể đáp ứng yêu cầu luôn luôn mới và có khả năng vươn lên những trình độ học vấn cao hơn khi cần thiết..
Để đạt được mục tiêu trên, các cơ sở đào tạo MTƯD phải được tổ chức theo mô hình mới, đa dạng hóa các loại hình đào tạo và chương trình học tập, bảo đảm cơ hội học tập mở rộng cho mọi người, ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào và với bất cứ hình thức nào trên cơ sở sử dụng rộng rãi và có hiệu quả công nghệ thông tin có như vậy thì nhận thức và thị hiếu được trang bị một cách cơ bản, toàn diện cho con người..
Khác với mô hình nhà trường truyền thống, ngày nay nhà trường phải là nơi học tập của nhiều lứa tuổi khác nhau với nhiều ngành nghề, trình độ và thời gian khác nhau. Khi công nghệ thông tin tạo điều kiện hình thành một cách rộng rãi các hệ thống cung cấp thông tin - tri thức thì tính độc quyền của nhà trường sẽ không còn và thay vào đó là một môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các cơ sở đào tạo, các hình thức đào tạo, các phương pháp đào tạo v.v. nhằm một mục đích chung cao cả.
Một số giải pháp đào tạo MTƯD
- Loại hình đào tạo
Mỹ thuật phải được học từ giáo dục phổ thông
Việc kết hợp nhiều loại hình và nhiều hình thức đào tạo sẽ giúp cho các cá nhân, các tập thể có nhu cầu học tập có thể lựa chọn được cách học phù hợp với mình.
Kết hợp đào tạo chính quy, vừa làm vừa học, đào tạo ngắn hạn, đào tạo mở, đào tạo từ xa; kết hợp đào tạo nâng cấp với đào tạo lại và bồi dưỡng nâng cao trình độ; kết hợp mở lớp tại trường và mở lớp tại địa phương, tại doanh nghiệp; kết hợp đào tạo dài hạn và ngắn hạn v.v.
Cần tăng cường mở các lớp đào tạo, bồi dưỡng theo chuyên đề với các môn học tự chọn và theo yêu cầu của người học.
- Đổi mới chương trình đào tạo
Chương trình đào tạo phải thiết thực, linh hoạt và hiện đại. Cơ cấu chương trình phải bảo đảm kết hợp các kiến thức cơ bản và cơ sở: khoa học tự nhiên, xã hội, kỹ thuật và nghệ thuật; phải gắn kiến thức chuyên ngành với các kiến thức: lịch sử, văn hóa, kinh tế, pháp luật, quản lý, môi trường.
Chương trình đào tạo phải thể hiện cụ thể và sinh động nguyên lý kết hợp lý thuyết và thực hành, các chương trình đào tạo đại học chính quy, vừa làm vừa học, đào tạo ngắn hạn, đào tạo mở, đào tạo từ xa; kết hợp đào tạo nâng cấp với đào tạo lại và bồi dưỡng nâng cao trình độ nào cũng rất cần có xưởng thực hành (có thể kết hợp MTƯD với các làng nghề, kết hợp công ty, kết hợp với các xưởng...)
Chương trình đào tạo phải kết hợp đào tạo với nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ và kết hợp nhà trường với xã hội và thực tế sản xuất. Đồng thời phải quan tâm xây dựng các chương trình phù hợp với phương thức đào tạo ngắn hạn, đào tạo mở và từ xa.
- Đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy
Nội dung kiến thức các môn học phải tổng hợp và có hệ thống, phải loại bỏ được những nội dung cũ, lạc hậu và phải bổ xung kịp thời những tiến bộ khoa học - kỹ thuật mới, hiện đại, kết hợp với những tổng kết kinh nghiệm thực tiễn.
Phương pháp giảng dạy cần đổi mới theo hướng tích cực hóa quá trình dạy và học, tạo điều kiện cho người học phát huy tính chủ động, sáng tạo trong học tập, dựa trên yêu cầu, nguyện vọng, khả năng và điều kkiện của mỗi người.
Phương pháp giảng dạy tích cực không tập trung vào việc truyền tải thông tin mà chú trọng nhiều hơn vào giảng dạy phương pháp (dạy cách học) để người học có thể tự học, tự nghiên cứu và hình thành thói quen học tập liên tục, học tập suốt đời!
- Xây dựng đội ngũ cán bộ giảng dạy (CBGD)
Một trong những nhiệm vụ then chốt để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực là vấn đề nâng cao chất lượng đội ngũ CBGD.
CBGD phải có năng lực chuyên môn cao và trình độ ngoại ngữ thành thạo để có thể tự bổ xung, đổi mới linh hoạt nội dung và phương pháp giảng dạy phù hợp với thực tế luôn phát triển. Đồng thời phải có khả năng biên soạn các giáo trình phục vụ cho phương thức đào tạo ngắn hạn, đào tạo mở và từ xa.
CBGD phải thường xuyên tự học, tự nâng cao trình độ để có thể giảng dạy nhiều môn học, nhiều chuyên đề KH và tham gia NCKH.
CBGD phải có khả năng và điều kiện tiếp cận thông tin mới và các phương tiện kỹ thuật hiện đại của công nghệ thông tin để hòa nhập nhanh chóng với thực tế sản xuất và hội nhập với thế giới.
CBGD sẽ bao gồm cả những người không chuyên nghiệp dạy học nhưng lại có nhiều kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn ở các viện nghiên cứu và cơ sở sản xuất.
Cơ sở vật chất - kỹ thuật của các cơ sở đào tạo hiện nay còn nghèo nàn, lạc hậu, phân tán, không phù hợp với những đòi hỏi mới.
Để đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao trong thời kỳ mới cần tăng cường đầu tư cơ sở vật chất cho việc học tin học, ngoại ngữ, các phòng thí nghiệm, thư viện và các phương tiện nghe - nhìn phục vụ giảng dạy và học tập khác.
Trong nhà trường phải phát triển các hệ thống thông tin - tri thức hiện đại, các thư viện điện tử. Đưa công nghệ thông tin trở thành công cụ chủ yếu và phổ biến phục vụ giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học cũng như triển khai công nghệ đào tạo mở và từ xa.
Tóm lại, đất nước ta đang đứng trước một thời kỳ phát triển mới đầy thử thách với những biến đổi sâu sắc về xã hội và môi trường. Chúng ta đang sống trong thời đại vũ trụ, thời đại thông tin - điện tử, xu thế toàn cầu hóa với nền kinh tế hậu công nghiệp và nền kinh tế tri thức. Cả thế giới đang gấp rút sản xuất một khối lượng khổng lồ những sản phẩm công nghiệp. Giá trị của những sản phẩm ấy đang rất khác nhau ở khu vực này với khu vực khác, ở dân tộc này với dân tộc khác, ở địa phương này với địa phương khác. Sẽ nổi bật lên ở thị trường thế giới và thị trường trong nước những sản phẩm vừa có giá trị cao về mặt sử dụng, lại hấp dẫn về tính nghệ thuật. Đó là những sản phẩm vừa phản ánh xu thế của thời đại, lại vừa bộc lộ rõ rệt bản lĩnh của dân tộc và đặc biệt ghi được dấu ấn tài năng và phong cách độc đáo của bản thân người tạo dáng. Trong xu thế hội nhập, thông tin - tri thức ngày càng giữ vai trò quyết định cho sự phát triển, chúng không còn bị giới hạn trong phạm vi một quốc gia và sự phát triển kinh tế sẽ bắt đầu từ sự phát triển về trí tuệ, sự thông minh và óc sáng tạo của nguồn lực lao động. Trong quá trình phát triển này, GD-ĐT giữ vị trí then chốt và nhà trường là trung tâm xử lý, cung cấp và phân phối thông tin - tri thức quan trọng, nơi quyết định sự thành công của sự nghiệp đào tạo nguồn nhân lực có trình độ cao phục vụ sự nghiệp xây dựng đất nước.
PGS.TS Nguyễn Lan Hương
Tài liệu tham khảo
- Nguyễn Văn Chiến (1984), “Đặc trưng mỹ thuật công nghiệp và nghệ thuật tạo hình với đào tạo”, Tạp chí Mỹ thuật Công nghiệp, số 1/14, tr 69-79.
- Nguyễn Ngọc Dũng (1984), “Ba mươi năm đào tạo họa sĩ Mỹ thuật Công nghiệp”, Tạp chí Mỹ thuật Công nghiệp, số 2/15, tr. 9-13.
- Nguyễn Ngọc Dũng (2012), “Bàn về thuật ngữ Design”, Tạp chí nghiên cứu Mỹ thuật, số 3,4/12/2012, tr 12-15.
- Nguyễn Lan Hương (2019) “Vai trò của Design trong đời sống xã hội”, NXB Thế giới (Tr 15-tr 28).
- Lê Huy Văn (2003), Cơ sở phương pháp luận Design, NXB Xây dựng, Hà Nội
- Viện Mỹ thuật (1992), Nghiên cứu Mỹ thuật, Viện Mỹ thuật, Hà Nội
Ý kiến bạn đọc